مجله نوجوان 117 صفحه 11

که از آنها آب آشامیدنی به دست می­آمد راه یابد. تعداد کارکنان گرمابه بین پنج تا شش نفر بود. کرایه دار که کارش پذیرایی و بدرقْة مشتریان بود، کارگری که مسؤول رختکن و فراهم کردن سوخت بود، جاروکش که باید حمام را تمیز می­کرد، آرایشگر و کارگر دیگری که مسؤول انجام حجامت بود. به علت اهمیتی که گرمابه در بهداشت همگانی داشت حکومت توجه خاصی به رعایت بهداشت در آن می­کرد. یکی از وظایف محتسب (پلیس امروزی) نظارت بر گرمابه ها بود و صدور دستوراتی برای پاکیزگی حمام و جلوگیری از شستن وسایل شخصی در گرمخانۀ حمام و نظارت بر فاضلاب که مبادا به آبراهه یا رودی راه بیابد و آن را آلوده کند. صاحب گرمابه هم ماهی یکبار مخزن آب را تمیز می­کرد و در روز دو بار حمام را دود می­داد و لنگها را هر روز می­شست. حمامهایی که طبق باور عامیانه جایگاه رفت و آمد جنها در شب بود در سراسر سال از سپیدة بامداد تا شب باز بود. در صورت درخواست مشتری مشت و مال هم می­دادند. مشتری­ها پس از آن به خزینه می­رفتند تا استحمام خود را کامل کنند. آن وقت زمان کوتاهی به استراحت می­پرداختند. این امر بیشتر در کنار حوض کوچکی انجام می شد که در پیرامون آن نیمکتهای چوبین را با بالش پوشانده بودند. گرمخانة مرکزی حمام با دیوارهای ضخیم و با زیرسازی مرمر، گرما و بخار را حفظ می­کرد. دیوارها را معمولاً با کتیبه­ها و نقشهای جانوران و گیاهان و انسان زینت می­دادند. برای استواری کف حمام در برابر جریان آب معمولاً آن را با قیر می­پوشاندند. یکی از نشانه­های حمام همان گنبدها یا قبّه­هایی بودند بر فراز سقف که در آن شیشه­های گرد کار گذاشته بودند و از آنها روشنایی به درون می­رسید. آب گرمابه از بیرون یا از چاهها توسط چهارپایان بارکش یا از آبراهه­ها و لوله­ها فراهم می­شد. فاضلاب گرمابه به چاههایی می­ریخت که برای این کار کنده شده بود و هیچ گاه نمی­گذاشتند که به آبراهه­ها و رودهایی