احکام مساقات
مساقات آن است که انسان درختهای میوهای که میوۀ آن مال خود اوست یا اختیار میوۀ آن با اوست تا مدت معیّنی به کسی واگذار کند که تربیت نماید و آب دهد و مقداری که قرار میگذارند از میوۀ آن بردارد.
مسأله 1- در معاملۀ مساقات لازم نیست صیغه بخوانند،بلکه معاطات نیز در آن جاری است؛یعنی اگر صاحب درخت به قصد مساقات آن را واگذار کند و کسی که کار میکند به همین قصد مشغول کار شود معامله صحیح است.
مسأله 2- مالک و کسی که تربیت و آبیاری درختها را به عهده میگیرد باید بالغ و عاقل باشد و کسی آنها را مجبور نکرده باشد،و نیز باید محجور نباشند به واسطۀ سفاهت،و مالک محجور نباشد به واسطۀ افلاس.
مسأله 3- مدت مساقات باید معلوم باشد و اگر اول آن را معیّن کنند و آخر آن را موقعی قرار دهند که میوۀ آن سال به دست میآید صحیح است.
مسأله 4- در معاملۀ مساقات باید سهم هر کدام به طور مشاع،مثل نصف یا ثلث و یا ربع و امثال اینها باشد،و اگر قرار بگذارند که مثلاً صد من از میوهها مال مالک و بقیه مال کسی باشد که کار میکند معامله باطل است.
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 274 مسأله 5- در مساقات باید مورد معامله اصول کاشته شده و ثابت باشد؛یعنی مساقات در بوتۀ خربزه و خیار و مانند اینها صحیح نیست.
مسأله 6- باید قرار معاملۀ مساقات را پیش از ظاهر شدن میوه بگذارند و اگر بعد از ظاهر شدن و رسیدن میوه به طوری که میوه دیگر غیر از نگهداری و چیدن احتیاج به کار دیگری نداشته باشد قرار بگذارند،صحت مساقات اشکال دارد.و اگر میوه ظاهر شود ولی کاری مانند آبیاری و امثال آن،که برای زیاد شدن و رسیدن میوه لازم است باقی مانده باشد،معامله صحیح است.
مسأله 7- معاملۀ مساقات در درختهایی که میوه نمیدهند مثل بید و چنار صحیح نیست،و در درختهایی که از برگ و یا گل آنها استفاده میکنند مثل درخت بیدمشک و حنا صحیح است.
مسأله 7- درختی که از آب باران و یا رطوبت زمین استفاده میکند و به آبیاری احتیاج ندارد اگر به کارهای دیگری که در زیاد شدن میوه مؤثر است مانند بیل زدن و کود دادن محتاج باشد،مساقات در آن صحیح است.
مسأله 8- دو نفری که مساقات کردهاند با رضایت یکدیگر میتوانند معامله را اقاله کرده بههم بزنند،و نیز اگر در ضمن عقد مساقات شرط کنند که هر دو یا یکی از آنان حق بههم زدن معامله را داشته باشد،مطابق قراری که گذاشته است میتوان معامله را بههم زد،و نیز اگر در معامله شرطی کنند و عمل نشود کسی که به نفع او شرط شده میتواند معامله را بههم بزند.
مسأله 9- اگر مالک بمیرد معاملۀ مساقات باطل نمیشود و ورثهاش به جای او هستند.
مسأله 10- اگر کسی که تربیت و آبیاری درختها به او واگذار شده بمیرد چنانچه در عقد مساقات شرط نکرده باشند که خودش آنها را تربیت کند ورثهاش بهجای او
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 275 هستند و اگر شرط کرده باشند که خودش کار را انجام دهد به مردن وی معاملۀ مساقات باطل میشود.
مسأله 11- اگر شرط کنند که تمام حاصل برای مالک باشد مساقات باطل است و میوه مال مالک میباشد و کسی که کار میکند نمیتواند مطالبۀ اجرت نماید،ولی اگر باطل بودن مساقات به جهت دیگر باشد،مالک باید اجرة المثل آبیاری و کارهای دیگر را به کسی که درختها را تربیت کرده بدهد.
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 276