مبانی کرامت انسان
جناب آقای حسن پناهی آزاد
حقیقت انسان، نفس ملکوتی او است که در همه مراتب هستی از عالم ناسوت تا عالم جبروت حاضر است و تنها اوست که استعداد تعالی از ناسوت تا جبروت را دارد. عقل، مهمترین امتیاز انسان است که نفس او با بهره گیری از آن و اشتداد وجودی و ازدیاد علم و معرفت، به سیر در عوالم سه گانه هستی (طبیعت، مثال و عقل) می پردازد. بدین دلیل است که انسان جانشین خداوند تعالی بوده و با او سنخیت دارد.
در نظر برخی حکما، کسب معرفت توسط عقل، به تقشیر و تجرید معلومات و تعمیم محصول به دست آمده بر دیگر معلومات تفسیر شده است؛ اما حضرت امام(ره) همانند ملاصدرا، نظریه تعالی معرفتی را برگزیده است؛ یعنی ادراک، همان اشتداد وجودی و تعالی نفس انسان از محسوسات و طبیعت به سوی عالم عقل و ادراک معقولات است. از نظر ایشان، مدیر و کارگردان همه مراحل ادراک، نفس انسان است و هرچه مرتبه علمی آن قوی تر باشد، بیشتر به ادراک حقایق نایل خواهد آمد و عقل آنگاه به بار می نشیند که پس از طی مراتب هستی با عقل فعال متّحد شده، در آن فانی گردد؛ به عبارت دیگر، عقل از دیدگاه معرفت شناختی دو شأن ابزار معرفت و منبع معرفت دارد؛ اما حضرت امام(ره) عقلِ ابزار معرفت را آنگاه ارزشمند دانسته که با عقل منبع معرفت متصل و متّحد گردد.
نوشتار حاضر می کوشد با ذکر نظرات حکما درباره علم، عقل و ادراکات آن، دیدگاه حضرت امام(ره) را در بیان نقش عقل در تحقّق ادراک به دست آورد.
کتابمجموعه آثار همایش امام خمینی و قلمرو دین«کرامت انسان»: مجموعه مقالات، تهران: خرداد 1386صفحه 102