مجله نوجوان 21 صفحه 28

کاوه کهن پرده اول: سلامت تئاتر برای من و شما تلویزیون و سینما سرگرمی­های آشنایی هستند که از طریق آنها نمایش هنرمندان را به تماشا می­نشینیم، اما تا چند سال پیش که تلویزیون و سینما نبود، تئاتر مهمترین تفریح مردم به حساب می­آمد. نمایش­های اصیل و ایرانی در شادی و غم، تعریف­های متفاوتی داشتند. سیاه­بازی­ها و نمایش­های روحوضی در جشن­ها و اعیاد و تعزیه در سوگواری­های ماه محرم جایگاه خاص خودشان را داشتند. مردم، تئاتر را تنها یک سرگرمی نمی­دانستند و از آن تأثیر می­گرفتند. امیدوارم فرصتی به دست آید تا درباره این اجراهای اصیل نیز سخن بگوییم. اما نکته­ای که می­خواهم در اینجا به آن بپردازم، ورود تئاتر از فرنگ یا همان خارج امروزی به کشورمان است... این اولین­های تئاتر را با هم می­خوانیم و راجع به دنیای نمایش بیشتر فکر می­کنیم. تماشاخانه در طهران اولین تالار نمایش که به سبک اروپایی در ایران ساخته شد، تالار مدرسه دارالفنون است که «مزین­الدوله نقاش­باشی» آن را ساخت. در بخش جنوبی بنای این مدرسه، مشرف به حیاط خلوت شاهی، سالن و سکوی کوچکی در جمادی­الثانی 1303 هجری قمری ساخته شد، تماشاخانه­ای غرفه غرفه همچون تکیه دولت، تماشاخانه دارالفنون محلی خصوصی برای شاه و درباریان بود که گنجایش سیصد نفر را داشت. خواست ناصرالدین­شاه نیز چیزی جز این نبود. برای او بزرگ­ترین هنر، آن بود که سرگرمش کند و نمایش برای نوعی سیرک بود. او در سفرنامه خود می­نویسد: «... مقلد و خواننده و بندباز و آدم­باز و غیره جلوی مردم توی عمارت می­زنند و می­خوانند. آدم­باز چیز غریبی است. شخصی است پهلوان و جوان. لباس می­پوشد به رنگ بدن. یک بچه چهار، پنج ساله را که شیطان­ترین اطفال است با یک پسر بزرگ­تر را طوری روی دست و پا بازی می­دهد و هوا می­اندازد که شخص موش کوچکی را بازی می­دهد. هرطور هم که اینها را هوا می­اندازد، باز روی دو پا زمین می­آیند و ...» پولی که برای داخل شدن به تماشاخانه از اشراف گرفته می­شد دو تا سه تومان بود که در آن زمان رقم قابل توجهی می­شد. می­گویند نخستین نمایشنامه­ای هم که در دارالفنون به نمایش درآمد کار گروه اروپاییان ساکن تهران از «مولیر» بود. سرانجام توجه به کمدی­های مولیر به آنجا رسید که ترجمه و بازی کارهای او برنامه اصلی و همیشگی تماشاخانه دارالفنون شد. از جمله بناهای بزرگی که در ابتدای ظهور تئاتر اروپا در ایران به منظور تماشاخانه به کار می­رفت پارک اتابک و پارک ظل­السلطان و پارک امین­الدوله بود. نمایشنامه فرنگی هفده سال پیش از گشایش تماشاخانه دارالفنون در سال 1286 قمری در چاپخانه تصویرالافکار اسلامبول نمایشنامه میزانتورپ (گزارش مردم گریز) اثر «مولیر» چاپ و منتشر شد. این در واقع نخستین نمایشنامه­ای بود که از فرانسه به فارسی برگردانده شد و این نه برگردانی دقیق بلکه اقتباسی از آن بود که حتی نام شخصیت­های آن نیز به نام­های فارسی تغییر کرده بود. این نمایش­ها به وسیله «میرزا حبیب اصفهانی» ترجمه می­شد. او کوشیده­ بود متن­ها را با نثری موزون برگرداند. شاید به این دلیل که نسخه اصلی آن به شکل موزون سروده شده بود.