تفکیک قوا در اندیشه امام خمینی

‏‏حجج الاسلام آقایان اسماعیل دارابکلائی و محمدحسین اسکندری ‏

‏‏ ‏

‏‏نویسنده با اشاره به معانی مختلف قوا مفهوم امروزی آن را دارای سه عنصر‏‎ ‎‏دانسته که عبارت اند از: تقسیم وظایف سه گانۀ تقنین، اجرا و قضاوت، محول کردن آن بر‏‎ ‎‏عهده سه گروه مستقل و استقلال آنها از یکدیگر.‏

‏‏وی پس از آن مبانی این اصل را در اندیشه امام بررسی کرده و نتیجه می گیرد که از نظر‏‎ ‎‏امام اختیارات حاکم اسلامی باید اولاً: در چهارچوب احکام و قوانین الهی، ثانیاً:‏‎ ‎‏تصمیمات و اوامر حکومتی او هماهنگ با مصالح اجتماعی، ثالثاً: در جهت حفظ‏‎ ‎‏مصلحت نظام باشد.‏

‏‏وی آنگاه به برخی از مظاهر تفکیک قوا در اندیشه و عمل امام اشاره کرده و‏‎ ‎

‏‎

‎

‎ ‎‏ولایت فقیه، که از سوی خدا در رأس امور قرار گرفته، قوای حکومت اسلامی را در سه‏‎ ‎‏شعبۀ مقننه، قضاییه، و مجریه مطرح کرده و استقلال نسبی آن ها را در چهارچوب انجام‏‎ ‎‏وظایف الهی مورد تأیید قرار داده است. علاوه بر آن، ایشان به وظایف مستقل و‏‎ ‎‏چگونگی هماهنگی و ارتباط بین آنها نیز اشاره کرده است.‏

‏‏نویسنده در تبیین دیدگاه امام در این باره می گوید: اذن فقیه او را ملزم نکرده که به‏‎ ‎‏مباشرت عمل کند و این اذن خاص نیست بلکه عام است، لذا شامل قوای تحت نظر‏‎ ‎‏رهبری نیز می شود و به آن ها نیز استقلال عمل می بخشد، در نتیجه می توان گفت: از نظر‏‎ ‎‏امام در نظام سیاسی اسلام اصل تفکیک قوا پذیرفته شده است، ولی با این حال تفکیک‏‎ ‎‏قوا در نظام اسلامی از ویژگی های خاصی برخوردار است و ساخت و شکل تفکیک قوا‏‎ ‎‏در نظام جمهوری اسلامی براساس پنج محور رهبری، قوه مقننه، مجریه، قضاییه، و‏‎ ‎‏مجمع تشخیص مصلحت استوار است.‏

‏‏در انجام وظایف و اختیارات نیز نظام اسلامی ویژگی خاص خود را دارد، چرا که‏‎ ‎‏قانون گذار اصلی در آن خدا است، لذا همه قوا ملزم به رعایت قوانین ثابت الهی هستند.‏‎ ‎‏و تنها در زمینه های متغیر است که با رعایت قوانین ثابت و مصالح اجتماعی می توانند‏‎ ‎‏مستقل عمل کنند.‏

‏‏به عقیدۀ نویسنده تفکیک قوا از نظر امام در نظام سیاسی اسلام مطلق نیست و نوعی‏‎ ‎‏ارتباط و هماهنگی بین آن ها وجود دارد که از طریق عناصر ارتباطی خاص، یعنی‏‎ ‎‏رهبری، قوانین ثابت، رعایت مصالح اجتماعی و قوانین موضوعه حاصل می شود، ولی‏‎ ‎‏در عین حال، همه این قوا در چارچوب رعایت قوانین ثابت الهی و مصالح اجتماعی‏‎ ‎‏استقلال نسبی نیز دارند.‏