بررسی ثبات و تحوّل اندیشۀ سیاسی امام خمینی(ره)

‏‏بررسی ثبات و تحوّل اندیشۀ سیاسی امام خمینی(ره) ‏

‏‏حجةالاسلام والمسلمین مصطفی جعفرپیشه‏

‏‏ ‏

‏‏بحث ثبات و تحوّلِ اندیشۀ امام از موضوعاتی است که مفسّرانِ آرا و اندیشه های امام‏‎ ‎‏به یک نقطۀ مشترک و تفاهم یک سان نرسیده اند. با تکیه بر نظریات علمی امام و تأمّل در‏‎ ‎‏خطابه ها، بیانیه ها و مصاحبه های گوناگون در برهه های مختلف، از پیش از پیروزی‏‎ ‎‏انقلاب اسلامی تا پس از حاکمیّت و استقرار جمهوری اسلامی، قرائت های متفاوت و‏‎ ‎‏متهافتی را شاهدیم.‏

‏‏تازه ترین قرائت، اظهار نظری است که در گفت و گویی با شمارۀ نخست مجلّۀ متین‏‎ ‎‏منعکس است. در این دیدگاه گفته می شود: امام مجموعاً در ارای سیاسی خود، چهار‏‎ ‎‏مرحله را طی کرده اند این چهار مرحله را به نام چهار منطقۀ جغرافیایی که امام در آن‏‎ ‎‏حضور داشتند، به چهار امام تعبیر می شود: 1) مرحلۀ اول: امامِ قم، دیدگاه امام در این‏‎ ‎‏دوره به آیةالله نائینی و مشروطیّت نزدیک است. 2) مرحلۀ دوم: امامِ نجف، دراین‏‎ ‎‏دوره، بحث تکلیف و انتصاب از سوی شارع مطرح است. 3) مرحلۀ سوم: امام پاریس،‏‎ ‎

‏‏‎

‎

‏این دوره شامل اقامت امام در پاریس و اوایل تهران می شود و حضرت امام(ره) دربارۀ‏‎ ‎‏رأی و نظر مردم صحبت می کنند و رأی ملّت را میزان معرفی و عمل برخلاف نظر مردم‏‎ ‎‏را دیکتاتوری می نامد. بیانات امام در این دوره بالاتر از مردم داری است، بلکه مردم‏‎ ‎‏سالاری دینی است. 4) چهارمین مرحله – امامِ تهران است- در این مرحله روند‏‎ ‎‏مردم گرایی به تدریج کمرنگ می شود.‏

‏‏در ادامۀ گفت وگو، مصاحبه شونده معتقد است: «امامی را که مردم شناختند و به او‏‎ ‎‏روی آوردند امام سال های ده به بعد بود، اگر بخواهیم دربارۀ امام به یک وحدت کامل‏‎ ‎‏قائل شویم، مؤونه بسیار فراوانی خواهد داشت. امام در مرحلۀ اول، قائل به مشروطیّت‏‎ ‎‏است، در مرحلۀ دوم قائل به ولایت انتصابی عامه فقیه است، در مرحلۀ سوم قائل به‏‎ ‎‏جمهوری اسلامی با نظارت فقیه و در مرحلۀ چهارم قائل به ولایت مطلقۀ فقیه است.»‏

‏‏این چکیدۀ تازه ترین اظهار نظر دربارۀ تحوّل اندیشۀ امام(ره) است. با این وصف آیا‏‎ ‎‏ما در برابر امامِ واحدی قرار داریم، یا باید مقتضیات زمان و مکان را در مورد ایشان هم‏‎ ‎‏صادق بدانیم؟ آیا نمی توان برای ایشان قائل به تکامل و پروردگی و شکوفایی شد؟ آیا‏‎ ‎‏می توانیم برای ایشان آرای متفاوتی قائل شویم؟‏

‏‏آیا آرای متفاوت امام به نحو سلب و ایجاب است، یا به صورت کمال یافته و ‏‏«لُبس‏‎ ‎‏بعد از لُبس»؟‏‏ آیا اندیشۀ سیاسی بنیان گذار جمهوری اسلامی – در طول حدود چهار دهه‏‎ ‎‏- متفاوت است یا متکامل؟‏

‏‏برای یافتن پاسخ های صواب و صائب برای پرسش های فوق باید با تکیه بر آرای‏‎ ‎‏ایشان در مقاطع مختلف و در نظر گرفتن مقتضای حال و قرائن زمانی و مکانی به تأمّل‏‎ ‎‏پرداخت و با دریافتن محکماتِ نظریات ایشان و ارجاع متشابهات به آن، به تفسیری علمی‏‎ ‎‏از اندیشۀ آن یگانۀ دوران دست یافت.‏

‎