سبق قدرت بر فعل
للقدرة السبقُ علی الفعل و قد قیل معیةٌ و لیس المعتمد
بلی برای قدرت سبق بر فعل است؛ چنانکه برای علم سبق بر معلوم است ولکن لازم نیست وجود معلوم سابق باشد تا اینکه علم به او تعلق بگیرد؛ چنانکه در محلّش ان شاء الله معلوم می شود.
گفته شده است: قائل این قول که قدرت با فعل معیت دارد اشعری است، یعنی تا فعل صادر نشود قدرت نیست، بلکه قدرت همراه با فعل است.
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. ۱)صفحه 154
شیخ الرئیس به اینها اشکالی کرده که بنابراین آدم نشسته نباید قادر بر قیام باشد.
مرحوم حاجی به این قول دو اشکال دارد:
یک اشکال مقدس مآبی و آن اینکه لازم می آید کفار تکلیف نداشته باشند چون آنها قادر بر فعل نیستند؛ زیرا مناط تکلیف قدرت بر فعل است و مادامی که انسان عامل نباشد قادر نیست، پس کفار قبل از عمل قدرت بر آن نداشته بنابراین نباید تکلیف شوند.
«فتأمّل» برای این است که این سخن حاجی مخدوش است؛ زیرا اولاً تخصیص نقض به کفار بی مورد است. و ثانیاً مصحح تکلیف، قدرت مع الفعل است و اگر قدرت با فعل همراه باشد تکلیف صحیح است.
بلی اشکال علمی دیگر مرحوم حاجی به جاست که فرمود: یا لازم می آید که موجودات را که بالضروره حادثند ـ از قبیل زید و عمرو و غیره ـ برای حفظ قدم قدرت خداوند قدیم بدانید و یا قدرت را به مرتبۀ اینها آورده و در مرتبۀ حدوث قرار دهید که حدوث قدرت خداوند لازم می آید و هر دو باطل است.
ثمّ: قوه ای که مقابل فعل است بر فعل سبق زمانی دارد، مثلاً قوۀ استعدادیه ای که در منی نسبت به صورت فعلی انسانی است بر صورت انسانی تقدم دارد و در حقیقت این سبق برای هر فرد فردی از قوه بر هر فرد فردی از فعل به طور تعاقب و تناوب است، اصل قوۀ موجودۀ در منی بر فرد صورت فعلی علقه، و قوۀ کائنۀ در علقه بر صورت فعلی مضغه سبق دارد، و هکذا بالتعاقب.
چنانکه فعل برقوه مطلقاً به انحاء سبق تقدم دارد؛ زیرا صورت شریکة العله برای ماده است و تقوم ماده به قیمومت صورت فعلی است. پس صورت رتبةً علیت داشته برای قوه و رتبۀ علیت سبق دهری ـ که روح الزمان است ـ بر معلول دارد.
و هکذا سبق بالشرف دارد؛ چون بلا اشکال صورت انسانی نسبت به قوه ای که قابل انسان است شریف است.
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. ۱)صفحه 155
و همچنین فعل تقدم ذاتی دارد؛ زیرا در عالم وجود موجوداتی است که فعلیات غیر مشوب به قوه اند و آنها علل کون هستند و برای آنها تقدم سرمدی است، مانند وجود فعلی حق و برای بعضی تقدم دهری است، مثل عقول نسبت به قوۀ اُولی، یعنی هیولای اُولای عالم طبیعت.
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. ۱)صفحه 156