فرمایش مرحوم کمپانی در ماهیت لابشرط و رد آن
مرحوم کمپانی در حاشیۀ خود فرموده اند: لابشرط خودش قسمی است؛ زیرا مقسم این سه قسم، یعنی لا بشرط و بشرط شی ء و بشرط لا را باید آن ماهیتی که هیچ اعتباری برای او نشده و بتوان انحاء اعتبارات را برای آن لحاظ کرد حساب نمود، بلکه مقسم آن ماهیتی است که بدون لحاظ هیچ لاحظی و بدون اعتبار هیچ معتبری در نفس الامر هست و دایرۀ آن به قدری وسعت دارد که از فرط اینکه هیچ دست نخورده است، می تواند با تمام قیود عالم جمع شود. ولکن در اقسام ثلاثه به واسطۀ اینکه اعتباری بر روی ماهیت می آید گرچه اعتبار قابلیت وجود و عدم باشد، دایرۀ وسیعه
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. ۱)صفحه 183 تضییق می گردد؛ چون اعتبار قید است و شأن قیود تضییق مطلق است، اعتبار بشرط شی ء دایره را اضیق می کند؛ زیرا ماهیت را در حصار وجود محصور می نماید، همچنین قید بشرط لا که با حصار عدم دور ماهیت خط می کشد.
مخفی نماند که مرحوم کمپانی در غرض از ماهیت لا بشرط دچار اشتباه شده است؛ زیرا مقصود این نیست که ماهیتی باشد و این قید بر روی آن آمده باشد بلکه آن، مقام رهایی از غیر و عاری بودن از پای بندی به غیر است، اگر بخواهند آن مقام شامخ را تحویل جماعت داده و مرتبۀ ذات ماهیت را ساده و بی آلایش به طوری که غیر جنس و فصل چیز دیگری نیست بیان کنند، از آن به لا بشرط تعبیر می نمایند.
و بالجمله: الحق کلّ الحق آن بود که ما گفتیم؛ این تعبیرات برای نشان دادن کیفیاتی است که ماهیت در مرتبۀ غیر ذات داراست.
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. ۱)صفحه 184