آیةالله ابراهیم جنّاتی
تشکیل حکومت اسلامی در ایران، چه تأثیراتی به فقه داشته است و فقه چگونه به معضلات این دولت پاسخ گفته، مهم ترین سئوالی است که نویسنده در این مقاله به آن ها پاسخ می دهد. به عقیده نویسنده، رساله های متقدمین و حتی پاره ای از فقهای متأخر،
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 323
برای مسائل جامعه و حکومت می باشد.
استمرار این وضعیت موجب شد تا بسیاری از فقها باور کنند که جایگاه اجتهاد تنها در عرصه های فردی و عبادی است و در عرصه عمومی و اجتماعی، جولانی ندارد، در حالی که امروز، مفهوم اجتهاد متحول شده و کسی که از فقه حکومتی، مسائل جامعه و نظام اسلامی آگاهی نداشته باشد، مجتهد تلقی نمی شود. از این رو، مجتهد باید که اولاً: مسائل مورد نیاز کنونی جامعه و دولت را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد. ثانیاً: بینش جهانی و واقعیت های زمان و عینیت های خارجی در منابع معتبر و اصیل شریعت به کار گرفته شوند. ثالثاً: احکام موضوعاتی را که مربوط به مسائل حکومتی است به گونه نظام وار بیان کند.
و در نهایت برای دست یابی به پاسخ های فقهی درباره مسائل جدید اجتماعی، مجتهد باید ده ویژگی داشته باشد:
1) ادراک جهانی بودن شریعت و رسالت خطیر و مسئولیت آن در برابر رویدادهای نو به نو جامعه؛
2) شناخت عمیق و دقیق همه جانبه عناصر اصلی و زیربنایی شریعت و ارج نهادن به آن در مقام استنباط؛
3) توانایی بررسی ملاک احکام در بستر زمان از راه عقل و در غیر مسائل عبادی؛
4) توانایی بررسی کارشناسانه موضوعات از راه علوم تجربی؛
5) بناگذاری اجتهاد براساس ادله معتبر شرعی، نه براساس سنت های غلط محیطی و اجتماعی یا پیش داوری های فردی و احساسی؛
6) آسیب پذیر و شیفته نشدن در برابر آراء و فتاوای فقهای گذشته؛
7) تلاش برای درک واقعیت های عینی و زمانی؛
8) پذیرش قانون تحول اجتهاد (تحول زمان، مکان، احوال اشخاص و تحول عرف)؛
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 324
11) روشنایی ساختن موضوعی یا حرایقی دانستن شیوه های اجرایی در اسلام.
اگر مجتهدی تمام ویژگی هایی فوق را به گونه ای احراز کند. می تواند به مشکلات حکومت اسلامی پاسخ گوید.
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 325