مردم در اندیشه امام و نقش آن ها در تحقق ولایت فقیه
دکتر بهرام اخوان کاظمی
بدون شک یکی از عمده ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران تأسیس نظام اسلامی بر پایه نظریه ولایت فقیه است. امروزه با گذر از بیستمین سال گرد این انقلاب هنوز سؤالاتی مطرح است از قبیل این که مردم چه جایگاهی در اندیشه امام(ره) و تحقق نظریه ولایت فقیه و حکومت اسلامی دارند؟ آیا نقش آن ها انفعالی و صوری است یا فعال و واقعی؟ آیا فقها در حوزۀ ولایت خویش مستقل از مردم هستند یا وکیل آن ها، و این مردم اند که می توانند آن ها را عزل و نصب کنند؟ آیا نقش مردم در تحقق ولایتِ فقها «تثبیتی» است یا «اثباتی»؟
به عقیده نویسنده مقاله، مردم در اندیشه و سیره امام(ره) نقش محوری دارند. خوش بینی به مردم و توان عظیم آن ها و اهمیت دادن به پذیرش و خواستِ عمومی و بلوغِ فکری، سیاسی امت و تکریم از ایشان، در همه آثار معظم له به چشم می خورد.
در اندیشه امام مردم پس از رکن الهی، رکن دوم اندیشه و نهضت وی را تشکیل می دهند، البته بعد الهی این تفکر بر بُعد مردمی احاطه داشته و جنبۀ مردمی مقید و محصور در آن است.
شاید به جرأت بتوان گفت که هیچ فقیهی در طول تاریخ به اندازۀ امام مردم را واجد نقش ندانسته و آن ها را مورد خطاب و تکریم و استظهار قرار نداده است. اما بدون هیچ تردیدی نظر ایشان در مورد جایگاه و نقش مردم در تحقق ولایت فقیه، مطابق با نظریه ولایت استقلالی فقیه یا ولایت انتصابی است و امامت و رهبری را منصوبِ الهی می دانند نه مجعول دست بشر و اساساً نقش نظریه ولایت مطلقه فقیه امام(ره) و هم طرازی و هم گونیِ اختیارات حکومتی فقیه جامع الشرایط با پیامبر(ص) و امام معصوم
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 230
(ع) و آبشخورِ الهی واحد این اختیارات، دلالت بر این دارد که منصبِ حکومت، امری الهی است و اختیارات حاکم نیز منصوب و مجعول از سوی خدای متعال است.
از سوی دیگر، تاکید مکرر امام(ره) بر نقش با اهمیت مردم و اعتقاد به ولایت انتصابی موجدِ هیچ گونه شبهه و توهمی نیست، زیرا ایشان اگر چه به این نظریه باور قطعی داشته اند، به دلایلی از جمله احترام و علاقۀ وافر به مردم و اهمیت بیش از حد به پذیرش و خواست آن ها و ضرورتِ حفظ اسلام و مصالح عمومی و در نظر گرفتن موقعیت های زمانی و مکانی جدید، عملاً «نظریه احتیاطی» را پیش گرفته اند، تا به هر دو نظریه ولایت انتصابی و انتخابی عمل شود. عمل به نظریه احتیاطی، عمل به همه آرا است و بر این دلالت دارد که فقیه در صورتی «ولی امر» می گردد که مردم او را بپذیرند. بدین ترتیب امام(ره) با علاقۀ مفرط به مردم و چشم پوشی از حق شرعی خویش، ضمن رعایت احتیاط های شرعی در امر زعامت، به مردم نقش بیش تری اعطا کردند و بدین وسیله بنا به قاعده «الزام»، حجت را بر همگان تمام کردند.
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 231