بررسی تطبیقی اندیشۀ امام خمینی در فقه سیاسی معاصر شیعه
علی نصر اصفهانی
نویسنده در این مقاله کوشیده است تا دیدگاه های تنی از چند از علمای معاصر را، که عمدتاً بعد از طرح مباحث ولایت فقیه امام خمینی در سال 1348 ارائه شده اند، در چهار گروه ذیل تبیین کند:
1) ولایت فقیه در امور جزئیه: در این گروه دو تن از علمای بزرگ شیعه، یعنی آیةالله خوئی و آیةالله اراکی قرار دارند. آیت الله خوئی در «مصباح الفقاهه» سه منصب برای فقها قائل است: فتوی دادن، قضاوت و ولایت در اموال و انفس و تصرف در آن. از این رو، او عقیده دارد که ولایت مطلقه تنها مختص به نبی و ائمه – علیهم السلام – است و فقیه حق ندارد در اموری دخالت یا اعمال ولایت کند که از مختصات مطلقه بودن باشند. آیةالله اراکی نیز در «المکاسب المحرمه» با قبول سه منصب مذکور سلطنت مسلمان ذی شوکت در عرفیات را نیز به رسمیت می شناسد.
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 175
2) ولایت انتصابی فقیه با اختیارات محدود: در این گروه نیز عالمانی از جمله آیةالله گلپایگانی و آیةالله سبزواری قرار دارند. آیةالله گلپایگانی در «الهدایة الی من له الولایة» معتقد است که فقیه، ولایت تامه مطلقه ندارد تا در امور شخصی و اموال مردم تصرف کند. آیةالله سید عبدالاعلی موسوی سبزواری نیز در «مهذب الاحکام فی بیان حلال و حرام» اثبات ولایت برای فقیه در غیر موارد یقین را مشکل می داند.
3) ولایت انتخابی فقیه با اختیارات محدود: در این گروه آیةالله منتظری قرار دارد که نظریاتش در «دراسات فی ولایت الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة» منعکس شده است. به عقیده وی از تمامی روایات باب نمی توان نصب بالفعل فقها برای حکومت را استفاده کرد، بلکه اصلحیت فقیه، قابل استفاده است، از این رو بر امت اسلامی واجب است که ولیّ فقیه را برگزیند.
4) ولایت انتصابی فقیه با اختیارات مطلقه: امام خمینی، از طرف داران این نظریه است. ایشان در «ولایت فقیه» و «البیع» به تحلیل این نظریه پرداخته است. به عقیدۀ امام، حکومت مبتنی بر ولایت مطلقه فقیه محدود به عمل در چارچوب احکام فرعی الهی نمی باشد، چرا که در این صورت ولایت تفویضی به نبی اکرم(ص)، پدیده ای بی محتوا می گردد و ولایت فقیه، که شعبه ای از ولایت مطلقه رسول(ص) است، یکی از احکام اولیه اسلام و مقدم بر تمام احکام فرعی حتی نماز و روزه و حج است.
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 176