مشرب‏های سیاسی در فرهنگ اسلام و اندیشه حکومت امام خمینی(ره)

‏‏مشرب های سیاسی در فرهنگ اسلام و اندیشه حکومت امام خمینی(ره) ‏

‏‏محمد نوری‏

‏‏ ‏

‏‏نویسنده مقاله در صدد بررسی تطبیقی اندیشه سیاسی امام با مشرب های سیاسی‏‎ ‎‏موجود در جهان اسلام می باشد. وی پس از بیان علل پیدایش مشرب های سیاسی اسلام‏‎ ‎‏به سه نوع مشرب سیاسی اشاره می کند: ‏

‏‏1) مشرب فلسفی که به روش استدلال منطقی استوار بوده و سیاست مدن نیز تعبیر‏‎ ‎‏می شود؛ ‏

‏‏2) مشرب سیاست نامه نویسی که به روش تجربه اجتماعی استوار بوده است؛ ‏

‏‏3) مشرب فقه سیاسی که به روش تعبد و استناد به وحی متکی است و از آن به‏‎ ‎

‏‎

‎‏

شریعت نامه نویسی نیز تعبیر کرده اند.‏

‏‏وی در ادامه بحث خود تفاوت این مشرب های سیاسی اسلام را – در عین این که همه‏‎ ‎‏آن ها را در انطباق با اسلام ناقص می داند – چنین بیان کرده است: ‏

‏‏سیاست مدن دارای روش برهانی و نظری است، در حالی که سیاست نامه ها از روش‏‎ ‎‏نقلی با تحلیل عقلی استفاده می کند و فقه سیاسی بر پایه منقولات اجتهاد می کند.‏‎ ‎‏موضوعات سیاست مدن صبغه فلسفی دارد، در حالی که موضوعات سیاست نامه‏‎ ‎‏مقولات سیاسی و حکومتی و تجارب تاریخی است. سیاست مدن حکومت را فطری‏‎ ‎‏می داند و سیاست نامه دنبال ارائه تجربیات مآل اندیشانه هستند و فقه سیاسی درصدد‏‎ ‎‏بیان احکام است. ‏

‏‏نویسنده برای هر کدام از مشرب های سیاسی اسلام نمایندگانی را معرفی کرده و به‏‎ ‎‏پاره ای از آثار و اندیشه های آن اشاره می کند، که از آن جمله می توان به ابویوسف حنفی،‏‎ ‎‏ماوردی، ابن جماعه، خنجی – در مشرب فقه سیاسی – خواجه نظام الملک ابن ابی‏‎ ‎‏زندقه، کشفی – در مشرب سیاست نامه نویسی – فارابی، ابن سینا، عامری و خواجه نصیر‏‎ ‎‏الدین طوسی – در مشرب فلسفه سیاسی  - اشاره می کند.‏

‏‏به اعتقاد نویسنده هر کدام از مشرب های سیاسی تا دوره های جدید به نوعی در‏‎ ‎‏جهان اسلام حضور داشتند و بیش تر اندیشه سلطنت در نظر آن ها یکه تازی می کرد، ولی‏‎ ‎‏با شروع دوره جدید، تجربه عملی و کارکرد سیاسی و اجتماعی سلطنت زیر سؤال رفت‏‎ ‎‏و یک واگرایی از آن پدید آمد.‏

‏‏به اعتقاد نویسنده امام خمینی در چنین خلاء تئوریکی بود که نظریه ولایت فقیه را که‏‎ ‎‏– برآمده از مشرب فقه سیاسی بود – مطرح ساخت و به دنبال آن، اندیشه ولایت فقیه‏‎ ‎‏رقیب صد ساله خود، یعنی اندیشه سلطنت را کنار زده و بر آن فائق شد، ولی رقیب دیگر‏‎ ‎‏آن، یعنی فلسفه سیاسی در دو شکل کلاسیک و جدید هنوز حضوری جدی دارد.‏

‎