اخلاق و سیاست در اندیشۀ امام خمینی(ره)
دکتر آیت قنبری
نوع رابطه بین اخلاق و سیاست و این که کدام یک متغیری مستقل و دیگری تابع
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 97
است، معضله ای است که از دیرباز به دلیل چهرۀ ژانوسی سیاست مطرح بوده است. این که اخلاق به عنوان ابزار س رحذس ژس ژرٱ و یا هدف و غایت ذچراً برای سیاست محسوب می گردد دو گفتمان حژژس رح ژخآ را در اندیشه و ادبیات سیاسی پیش روی ما می گشاید.
در این مقاله پس از تعریف مفاهیم طی نگاهی به برخی از دیدگاه ها دو تئوری الف) ابزارنگاری اخلاق برای سیاست؛ ب) غایت نگاری اخلاق برای سیاست مطرح شده است.
نظریات نیکولو ماکیاولی ایتالیایی (1527 – 1469 م) صاحب کتاب مشهور شهریار و توماس هابز انگلیسی (1679 – 1588 م) نویسندۀ لویاتان ذیل تئوری اوّل و نظریات ارائه شده از سوی ادیان الهی به اختصار ذیل تئوری دوّم بیان شده است.
از آن جا که دورۀ حکومت امام علی بن ابیطالب(ع) تجلّیگاه مصاف دو تئوری یاد شده بوده است و نهج البلاغه آینۀ تمام نمای نسبت میان اخلاق و سیاست در دنیای اسلام محسوب می شود، تأملی در نهج البلاغه بخش دیگری از این مقاله را به خود اختصاص داده است.
پرسش اصلی نویسنده در این نوشتار این است که نسبت بین اخلاق و سیاست در اندیشۀ امام خمینی(ره) چیست، وی علاوه بر سئوال اصلی با توجه به مطالعات اکتشافی و نظریات مطرح شده پرسش های فرعی زیر را نیز در پرتو اندیشۀ امام خمینی(ره) بنیان گذار انقلاب اسلامی ایران مطرح کرده است:
1) یا نیروهای انقلابی مجازند بنا به ضرورت انقلاب اصول اخلاقی را در مبارزۀ سیاسی زیر پا بگذارند؟
2) آیا حاکم اسلامی مجاز است استبداد ورزیده، برطبق میل و هوای نفس خود با شهروندان رفتار کند و به دل خواه در جان و مال مردم دخل و تصرف کند؟
3) آیا تأکید امام خمینی(ره) بر تئوری ولایت مطلقۀ فقیه به معنای تأیید قدرت مطلقه است که براساس آن آن گونه که ماکیاولی و هابز مطرح می کنند همه چیز در خدمت
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 98
قدرت مطلقه باشد و اصولاً آیا کسب قدرت و حکومت در نظر امام(ره) فی نفسه – ولو با ظلم و ستم – مطلوب است؟
4) تقوای سیاسی و تهذیب نفس از نظر امام(ره) برای سیاست مداران تا چه حد توصیه و تأکید شده است و پی آمدهای فقدان آن برای جامعه چیست؟
5) آیا با توجه به اعتبار والایی که مردم در نزد امام خمینی(ره) دارند، آنان مجاز به زیر پا گذاشتن اصول اخلاقی در مبارزۀ سیاسی می باشند؟
شیوۀ این پژوهش توصیفی، تحلیلی و مقایسه است و با استفادۀ از روش کتاب خانه ای به پاسخ سؤال اصلی و پرسش های فرعی پرداخته، هم چنین اثبات فرضیۀ این مقاله که عبارت است از غایت انگاری اخلاق بر سیاست در اندیشۀ امام خمینی(ره)، در ادامه بحث مطرح شده است.
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 99