منشأ مشروعیت حکومت اسلامی از دیدگاه امام خمینی(ره)
حجةالاسلام والمسلمین حسین عرب
امام، اسلام را همان حکومت با تمام شئون و لوازم آن دانسته است و اسلام را در تمامی مسائل حیات انسانی، دارای بهترین برنامه ها می داند.
در مشروعیت دو سؤال اساسی وجود دارد: چرا حاکم حق حکومت دارد؟ و چرا مردم وظیفۀ اطاعت از حاکم و پذیرش حق حکومت را دارند؟ ماکس وبر مشروعیت را سه نوع دانسته است: کاریزماتیک، عقلایی – قانونی و سنتی. هم چنین پنج دسته نظریه در بارۀ منشأ مشروعیت وجود دارد: نظریه های مبتنی بر «اصالت ارزش»، نظریه های مبتنی بر «اصالت خواست مردم»، نظریه هایی که بر مبنای «اصالت زور»، نظریه های مبتنی بر مبنای «اصالت سنت»، و نظریه هایی که بر مبنای «اصالت طبیعت» ارائه شده اند.
فرق مشروعیت و مقبولیت در آن است که در مشروعیت بحث از مبنای عقلی و شرعی حکومت در میان است و مقام ثبوت و نفس الامری مدّنظر است، امّا در مقبولیت سخن از مقام اثبات و تحقق خارجی و تمثّل حکومتی و کارآمدی حکومت است.
نویسنده مقاله، مقبولیت را نتیجه مشروعیت دانسته است و نه پایه و مبنای آن. منشأ مشروعیت در اسلام خداوند سبحان است و فقط او حق قانون گذاری دارد. این حق از خدا به پیامبران و ائمه و سپس به ولی فقیه واگذار شده است. عالمان بزرگوار اسلام سه
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 86
مبنای عمده برای مشروعیت بیان داشته اند: 1) مشروعیت الهی؛ 2) مشروعیت الهی – مردمی؛ 3) مشروعیت مردمی.
در مبنای اول، نظر مردم در مشروعیت حکومت دخالت ندارد، بلکه نقش تعیین کننده دارد. امّا در مبنای دوم، رای و نظر مردم در مشروعیت حکومت دخیل است و هرکه از سوی مردم انتخاب شود، مشروعیت دارد. در «مشروعیت الهی» از لحاظ مبادی و مبانی، مشروعیت حکومت و اعمال قدرت حاکم منوط به خواست و رأی مردم نیست، ولی از لحاظ عملی خواست و رأی مردم اساسی است.
امام(ره) معتقد به مشروعیت الهی است که حاصل اش نظریه «ولایت مطلقه فقیه» است. در این دیدگاه والیان از جانب خداوند منصوب شده اند، ولی رأی اکثریت مردم در بنا کردن حکومت مؤثّر است. محدودۀ اعمال ولایت همان اختیارات پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) است. ویژگی های حاکم اسلامی عبارت اند از 1) علم به قوانین شرعی؛ 2) عدالت؛ 3) کفایت و صلاحیت. تشکیل حکومت برای فقیهان واجب و اطاعت مردم از آنان نیز واجب است.
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 87