مردم در اندیشه امام و نقش آن ها و تحقّق ولایت فقیه
دکتر شایسته شریعتمداری
تئوکراسی در اصطلاح، حکومت دینی یا دین سالاری نامیده می شود، اما این که این اصطلاح به چه معنا است و معیار دینی بودن یک حکومت چیست، جای بحث و گفت و گو است. این مقاله عهده دار پاسخ به این سؤال با تکیه بر دیدگاه امام خمینی است. نخست، انواع حکومت و وجوه تمایز حکومت دینی از انوع دیگر حکومت ها بحث و مشخص شده است که عمده ترین این وجوه تفاوت نوع حکومت حاکم بر آن است حکومت دینی، حکومتی است که ارادۀ برتر در آن، ارادۀ خداوند و قانون مُطاع در آن، قانون الهی است. همین ملاک، معیار اصلی در دینی بودن حکومت است.
از آن جا که حکومت دینی در واقع نوعی حکومتِ قانون است، در بخش بعدی این مقاله، مفهوم قانون و انواع آن بررسی شده است؛ سپس انواع حکومت دینی با ارائۀ معنای کلی از آن که همانا حاکمیت قانونِ الهی است تایید شده؛ چنان که امام خمینی در تعریف شان از حکومت اسلامی بر آن تأکید کرده اند.
در ادامه به لزوم تناسب میان قانون گذار، تفسیر کننده و اجرا کننده آن اشاره شده و از
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 35
همین ره گذر نقش روحانیان و فقها در حکومت اسلامی بحث شده است.
در علت نام گذاری این حکومت: «ولایت فقیه» بر تحلیل امام خمینی(ره) از آن، اشاره و تأکید شده است. ایشان فرمودند: «فقیه به عنوان عالم به قانون خدا، به منظور برقراری حکومت قانون خدا، مأموریتی اجرایی می یابد و وظیفۀ اجرای قانون خدا، که در عهد رسالت بر عهدۀ رسول خدا(ص) و پس از وی بر عهدۀ ائمه اطهار(ع) بوده، بنابر لزوم تداوم اجرای احکام الهی در عهد غیبت، این مهم بر دوش علمای دینی یا فقها قرار می گیرد؛ همانان که جانشینان و وارثان پیامبرانند.»
در بخش نهایی مقاله با استناد به برخی آرای دیگر در باب حکومت دینی، دو حکومت دین سالاری و مردم سالاری – که معمولاً مبتنی بر فرض تقابل میان ارادۀ خدا و ارادۀ مردم است – مورد مقایسه قرار گرفته است و از این رهگذر به نقش خواست مردم در تحقق حکومت الهی و از جمله در ولایت فقیه اشاره شده، آن گاه با استفاده از برخی آرای امام(ره)، آرای مطرح در زمینۀ حکومت دینی نقد شده است.
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 36