فلسفه عالی در اندیشه امام خمینی
محمدرضا ارشادی نیا
عنوان این نوشتار (فلسفه عالی) از بیانات حضرت امام أخذ شده است و هدف از آن بیان گرایش عمیق امام به این نوع از فلسفه است که خود مکتبی عمیق در فلسفه اسلامی است و از سوی بنیان گذار اصلی این دیدگاه، یعنی صدرالمتألهین به «حکمت متعالیه» موسوم گشته است.
مطالبی که در این نوشتار آمده است به دو بخش عمده تقسیم می گردد: مباحثی دربارۀ معرفت شناسی و مباحثی در هستی شناسی و الهیات بالمعنی الاخص، مطاب مهم بیان شده فهرست وار چنین است:
1) کلیات
ژرفای اندیشۀ امام؛ آثار گرانقدر امام؛ رازگوی درّ مکنون در تفسیر متون؛ اتهام یونانی بودن فلسفه اسلامی معارف قرآنی در بین معارف بشری بی سابقه بوده است.
حکمای مشایی و بازار بی رونق مشی یونانی گرایی؛ حکمای متعالی غواص اسرار معارف قرآنی؛ حکمت متعالیه و تفسیر متون دینی؛ بیان یک مبنا در حکمت متعالیه و کارساز بودن آن در اسرار قدسی و اصول اعتقادی.
2) مباحثی در باب معرفت شناختی
تعریف حکمت در دیدگاه امام؛ ادراکات یا درکات؛ میزان علم حقیقی؛ فلسفۀ عالی و فلسفه عامی؛ حوزۀ تفسیر به رأی احکام ظاهری است؛ تفکر در قرآن تفسیر به رأی نیست؛ معرفت دینی از تفکر در قرآن حاصل می شود؛ بسنده به ظاهر قرآن تقصیر در باب معرفت است؛ بسنده به باطل غلو و افراط در باب معرفت است؛ جمع بین ظاهر و باطن مطلوب است؛ تنزیل قرآن از حضرت غیب تا مقام شهادت؛ معنای تنزیل، تعبیر
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 22
تأویل و مراتب هفت گانه تنزیل و تأویل؛ هفت یا هفتاد یا هفتاد هزار بطن قرآن؛ انسان کامل راسخ در علم است و عالم به جمیع مراتب تأویل؛ نشأه عقلی انسان و نقش علوم عقلیه در کمال نشأه عقلی؛ نقش عقل و علوم عقلی در معرفت شناختی دینی و سه نظریه جبر و تفویض و اعتدال دربارۀ آن.
از کدام معرفت حاصل می آید: تفکر محض یا همراه خودسازی؛ عجز از ادراک یا ادراک عجز؛ علم حصولی و فکر قدم اول است؛ گذر از علم حصولی و وصول به مشاهده حضوری؛ اکتناه وجود یا مشاهده حضوری؛ لقاءالله؛ قرب فرائض و نوافل؛ خلاصۀ سخن و بررسی این بحث در کلام امام.
3) مباحث هستی شناسی
تبیین وحدت و کثرت راه گشای بسیاری از معماها؛ انانیت استقلالی و افتقاری، کثرت استقلالی و افتقاری؛ تفاوت حکیم و عارف در وجوب غیری؛ تفاوت وحدت گرایی و کثرت گرایی در باب صادر اول؛ تفسیر توحید افعالی با جمع بین وحدت و کثرت و تفسیر آیه شریفه «قل کل من عندالله....».
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 23