تساهل و تسامح در اندیشه حکومتی امام خمینی

تساهل و تسامح در اندیشه حکومتی امام خمینی‏

‏‏حجةالاسلام والمسلمین علی اصغر مرادی‏

‏‏ ‏

‏‏نویسنده مقاله برای بررسی تسامح و تساهل در اندیشه امام خمینی(ره) ابتدا پیشینه‏‎ ‎‏تاریخی آن را در غرب بررسی کرده و معتقدات این اندیشه در غرب ناشی از وضعیت‏‎ ‎‏درگیری و کشاکش فرقه های مذهبی بوده است تا محصول تراوشات ذهنی متفکران. ‏

‏‏بنابراین، تساهل نه به معنای بی تفاوتی و شکاکیت، بلکه به معنای آزادی فرد‏‎ ‎‏در گزینشِ اختیاری مذهب بوده است و بعدها در زمینه های سیاسی، اجتماعی و... نیز‏‎ ‎‏طرح شده است. وی ضمن تعریف تساهل به پذیرش آن چه که قبول نداریم به صورت‏‎ ‎‏جمع بین اعتراض و پذیرش، به اقسام تساهل و تسامح اشاره کرده و آن را در عقیده و‏‎ ‎

‏‎

‎

‏‏به اعتقاد وی تعابیر گوناگونی از این اندیشه در گستره اسالمی نیز مطرح گردیده و‏‎ ‎‏برخی تساهل و تسامح را عامل پویایی و برخی نفی کننده عسر و حرج، برخی به معنای‏‎ ‎‏سعه صدر و نداشتن تعصب، و برخی به معنای تحمّل عقیده دیگران یا پذیرش عقاید‏‎ ‎‏مخالف در درون دین، دانسته اند.‏

‏‏وی مبانی تساهل و تسامح در غرب را در مواردی چون لازمه ذاتی بودن آن در انسان،‏‎ ‎‏و اعتقاد به دست نیافتنی بودن حقیقت و هدف بودنِ سعادت انسان در مذاهب و مجاز‏‎ ‎‏نبودن دولت به دخالت در عقیده و ایمان مردم، دانسته، آن گاه به نظریات مختلف‏‎ ‎‏دانشمندان غربی درباره تساهل و تسامح پرداخته است. نویسنده مبانی این اندیشه در‏‎ ‎‏میان اندیشمندان اسلامی در مواردی، چون: مبنا بودن ایمان واقعی و قلبی نه ریایی،‏‎ ‎‏تأکید بر اشتباه ما و یا آن، در تنگنای زبانی و فرهنگی بودن فهم دینی، فطری بودن دین و‏‎ ‎‏گرایش همه انسان ها به دین و پسندیده بودن تسامح در مسائل عرفی و عبادی و زندگی شخصی‏‎ ‎‏نزد خداوند معادل دانسته و با توجه به مبانی مذکور به دو نظریه عمده در میان اندیشمندان‏‎ ‎‏اسلامی اشاره کرده و معتقد است: براساس نظریه اول تسامح عامل پویایی اندیشه ها و‏‎ ‎‏بر اساس نظریه دوّم عامل تکثرگرایی و قبول نسبیت و تزلزل در افکار و عقاید می باشد. ‏

‏‏وی سپس به مستندات قرآنی و روایی تسامح و تساهل پرداخته و به نمونه هایی از آن‏‎ ‎‏در صدر اسلام اشاره کرده است.‏

‏‏نویسنده برای تبیین دیدگاه های امام دربارۀ تسامح و تساهل، ابتدا، به موضوع آزادی‏‎ ‎‏پرداخته و بیان داشته اند که امام زندگی منهای آزادی را فاقد ارزش دانسته و آن را از‏‎ ‎‏حقوق اولیه و فطری بشر معرفی کرده اند و حدود آن را در چارچوب مقررات اسامی‏‎ ‎‏می دانستند و در این چارچوب بر آزادی عقیده، بیان و قلم تأکید کرده اند. وی دعوت امام‏‎ ‎‏به عفو و رحمت درباره زندانیان و افراد رژیم سابق و گروه هایی که محارب نباشند، و‏‎ ‎‏انتقادپذیری و تأکید بر مطلق نپنداشتن انسان و عدم جواز تفتیش و جاسوسی را از‏‎ ‎

‏‎

‎

‏‏تأکید ایشان بر احترام متقابل دولت ها، و خلع سلاح های کشتار جمعی، مبارزه و‏‎ ‎‏مقابله با نژادپرستی و احترام به حقوق اقلیت های مذهبی نیز از نظر نویسنده از جمله‏‎ ‎‏مؤلفه های اندیشه تسامح و تساهل امام در زمینه سیاست خارجی می باشد. هم چنین از‏‎ ‎‏نظر نویسنده تأکید امام بر احکام ثانوی نمادی از اندیشه تساهل و تسامح امام بوده است.‏

‏‏ ‏

‏‏ ‎

‎