مشروعیت قدرت و حاکمیت از دیدگاه امام خمینی
حجةالاسلام والمسلمین سیدعباس نبوی
علی رغم غیاب واژگان مشروعیت در ادبیات سیاسی مسلمانان، همواره مضمون آن به گونه های مختلفی مورد توجه بوده است. این که قدرت و حاکمیت در اسلام از چه منبعی مشروعیت می پذیرد، سؤالی است که از بحران «سقیفه بنی ساعده» به این سو، موجب مناقشات بسیاری بین شیعه و اهل سنت شده است.
این واژه که اولین بار «ماکس وبر» ان را در حصار تعریف آورد، عبارت است از: درجه اعتبار آن نظام در باور افرادی که در درون چارچوب نظام مزبور به کنش اجتماعی می پردازند. تعریف «وبر» از مشروعیت در میان دانشمندان اجتماعی جدید از اقبال و پذیرش وسیعی برخوردار شد و در میان عموم متفکران اجتماعی مبنای ورود به این بحث تلقی گردید.
سنت، عقلانیت، دانش تجربی، ارزش های پایۀ انسانی، منابع مادی، قرارداد اجتماعی، کارآمدی و دین، مهم ترین منابع مشروعیت قدرت ها و نظام های اجتماعی در دوران معاصرند که نویسنده به تشریح یکایک آن ها پرداخته است.
به عقیده نویسنده، جامعه اسلامی ایران پس از پیروزی انقلاب، مشروعیت قدرت و نظام سیاسی – اجتماعی خود را قبل از هر منبع دیگری به دین اسلام، استناد می کرد. با این همه به نظر می رسد که چنین منبعی، در تعارض با سایر منابع مشروعیت قرار می گیرد. در تفسیر مذهب شیعۀ امامیه، راه حل زیبا و ظریفی وجود دارد که هم جامعۀ شیعی را از غلتیدن به ورطه تاریک قرون وسطی و سلطه تمام عیار مبلغان دین، مصون نگاه می دارد، و هم از افراط دوران مدرنیته در نفی و حذف دین و روی آوردن به دیگر منابع مشروعیت و در نهایت تمسک به قرارداد اجتماعی به عنوان اصلی ترین منبع مشروعیت بازی دارد. این راه حل که به مشروعیت الهی – مردمی شهرت یافته است، در
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 102
این مقاله بدین معنا است که آموزه های اسلامی معیارهای تشخیص قدرت ها و نظام های اجتماعی و حاکمیت های مشروع را معرفی می کنند و آرای عمومی، تناسب امور، گردش کار، مصادیق و ساختار این قدرت ها و نظام را تصویب می نمایند. بدیهی است که به دلیل عدم امکان مراجعه روزمره، این وظیفه را نمایندگان مردم انجام می دهند و سلسله تصمیم گیری ها در موارد مذکور، در نهایت به مشروعیت آرای عمومی مستند می شود.
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 103