الکلام فی شروط المتعاملین
المقام الثانی: توجیه رجوع الضامن السابق إلی اللاحق
توجیه کلام الشیخ فی تصحیح الضمان
نسخه چاپی | ارسال به دوستان
برو به صفحه: برو

پدیدآورنده : خمینی، روح الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، 1279 - 1368

محل نشر : تهران

ناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)

زمان (شمسی) : 1388

زبان اثر : عربی

توجیه کلام الشیخ فی تصحیح الضمان

توجیه کلام الشیخ قدس سره فی تصحیح الضمان

‏ ‏

‏إذا عرفت ذلک ، فیمکن إرجاع کلام ا لشیخ ا لأعظم ‏‏قدس سره‏‏ إ لیٰ دعویٰ إطلاق‏‎ ‎‏دلیل ا لید با لنسبـة إ لی ا لضامن ، فأراد تصحیح ضمان ا لأیادی ا لمتعاقبـة ـ بنحو ما‏‎ ‎‏هو ا لمعروف ـ بواسطـة ا لإطلاق فی دلیل ا لید بنحو ما ذکرناه .‏

‏فقولـه : «ا لسابق اشتغلت ذمّتـه با لبدل قبل ا للاحق»‏‎[1]‎‏ ، لیس ا لمراد منـه‏‎ ‎‏ا لاشتغال با لبدل حال وجود ا لعین ، بل ا لمرد ا لاشتغال با لأمر ا لتعلیقیّ ؛ أی ضمان‏‎ ‎‏ا لمبدل إذا تلف ، ضرورة عدم اجتماع ا لبدل وا لمبدل ، فعبّر عن ا لضمان‏‎ ‎‏بـ «ا لاشتغال با لبدل» .‏

‏وقولـه : «فإذا حصل ا لمال فی ید ا للاحق ، فقد ضمن شیئاً لـه بدل»‏‎[2]‎‏ ، یراد‏‎ ‎‏منـه أ نّـه ضمن شیئاً مضموناً .‏

‏وقولـه : «فهذا ا لضمان یرجع إ لیٰ ضمان واحد من ا لبدل وا لمبدل علیٰ سبیل‏‎ ‎‏ا لبدل‏‎[3]‎‏ .‏

‏یراد بـه أ نّـه إذا حصل ا لمال فی ید ا لثانی ، ضمن ا لمبدل للما لک با لمعنی‏‎ ‎‏ا لتعلیقیّ ؛ أی علیـه درکـه إذا تلف بمقتضیٰ دلیل ا لید ، وضمن ا لبدل ؛ أی ضمان‏‎ ‎

‏ا لید ا لاُولیٰ للضامن بمعنیٰ تعلیقیّ أیضاً ، أی إذا تدارک فعلیـه ضمان ا لتدارک ، وذلک‏‎ ‎‏أیضاً بدلیل ا لید وإطلاقـه .‏

‏وبعبارة اُخریٰ : إذا وضع ا لثانی یده علی ا لعین ، حصلت قضیّتان تعلیقیّتان :‏

‏ا لاُولیٰ : «إذا تلفت فعلیک جبرها للما لک ؛ لوقوع یدک علیٰ ما لـه» .‏

‏وا لثانیـة : «إذا تدارک ا لضامن ا لأوّل ، فعلیک ضمان ا لتدارک ؛ لوقوع ا لعین‏‎ ‎‏ا لتی ضمنها فی یدک من یده ، أو بعد وقوعها فی یده» .‏

‏وإذا تلفت ا لعین خرجت ا لقضیّـة ا لاُولیٰ من ا لتعلیقیّـة إ لی ا لتنجیزیّـة ،‏‎ ‎‏وتبقی ا لثانیـة علیٰ تعلیقیّتها إ لیٰ أن یؤدّی ا لدرک .‏

‏وقوله بعد ذلک : «وا لحاصل أنّ من تلف ا لمال فی یده ضامن لأحد ا لشخصین‏‎ ‎‏علی ا لبدل من ا لما لک ومن سبقـه فی ا لید . . . إ لیٰ قولـه : وهذا اشتغال شخص‏‎ ‎‏واحد بشیئین لشخصین علی ا لبدل‏‎[4]‎‏ ، یؤکّد ما ذکرناه ؛ من أنّ ا لاستناد إ لیٰ دلیل‏‎ ‎‏ا لید فی ا لضمان للما لک ، وهو واضح ، وفی ا لضمان للضامن بتلقّیـه ا لمال منـه .‏

‏فلو فرض إطلاق لدلیل ا لید یشمل ا لأمرین ، ویکون حاصلـه : «علی ا لید ما‏‎ ‎‏أخذت من ا لما لک بوسط أو بلا وسط ، وعلیها ما أخذت من ا لضامن بوسط وبلا‏‎ ‎‏وسط» فیکون ا لما لک وا لضامن کلاهما مضموناً لهما ، لکان لازمـه ا لعرفیّ هو ما‏‎ ‎‏ذکره ا لقوم فی ضمان ا لأیادی ا لمتعاقبـة .‏

وعلیـه لایرد‏ إشکال علی ا لشیخ ‏‏قدس سره‏‏ ، لا ما أورده ا لمحقّق ا لخراسانی ‏‏قدس سره‏‎[5]‎‏ ،‏‎ ‎‏ولا ما أورده ا لسیّد ا لطباطبائی ‏‏قدس سره‏‎[6]‎‏ ، ولا غیرهما‏‎[7]‎‏ .‏


‏نعم ، یرد علیـه إشکال واحد ، وهو عدم ا لإطلاق لدلیل ا لید .‏

ودعوی‏ ا لإطلاق أمر یمکن صدوره من ا لشیخ ا لأعظم ‏‏قدس سره‏‏ ، دون ما احتملـه‏‎ ‎‏ا لمحقّقون ؛ ممّا یرد علیـه ما أوردوه ، بل وزائد علیـه ممّا لا داعی لذکره .‏

‏وعلیٰ ما احتملناه ، تکون ا لغایـة فی دلیل ا لید غایـة لأمرین :‏

‏أحدهما : ا لضمان با لنسبـة إ لی ا لما لک ، فأداء ا لمأخوذ إ لیـه غایـة لرفعـه ،‏‎ ‎‏وبـه یرتفع موضوع ا لضمانات ا لاُخر .‏

‏وثانیهما : ضمان ا لضامن ، غایتـه رجوعـه إ لی ا لغاصب ا لسابق ، فبإرجاع‏‎ ‎‏ا لمال إ لیـه یرتفع ضمانـه لدرکـه وإن فعل حراماً ، ولیس دلیل ا لید متعرّضاً للزوم‏‎ ‎‏أداء ا لمال إ لیٰ صاحبـه ، بل مفاده بیان ا لضمان وغایتـه .‏

وا لإنصاف :‏ أنّ ما ذکرناه فی توجیـه کلامـه وإن کان مخا لفاً فی ا لجملـة‏‎ ‎‏لظاهره ، لکنّـه أولیٰ ممّا ذکروه ممّا لا ینبغی صدوره من مثلـه ، فتدبّر جیّداً .‏

‏وهنا احتمال آخر لبیان ضمان ا لأیادی بما ذکروه ، نذکره فی آخر ا لبحث ،‏‎ ‎‏فانتظر .‏

‏ ‏

‎ ‎

  • )) ا لمکاسب : 148 / ا لسطر28 .
  • )) نفس ا لمصدر .
  • )) نفس ا لمصدر .
  • )) ا لمکاسب : 148 / ا لسطر32 .
  • )) حاشیـة ا لمکاسب ، ا لمحقّق ا لخراسانی : 84 / ا لسطر11 .
  • )) حاشیـة ا لمکاسب ، ا لسیّد ا لیزدی 1 : 185 / ا لسطر3 .
  • )) حاشیـة ا لمکاسب ، ا لمحقّق ا لإیروانی 1 : 150 / ا لسطر16 .