بیان اشرفیت و اسدّیت این برهان

‏‏بیان اشرفیت و اسدّیت این برهان‏

‏‏بنابراین با برهان اشرف و اسدّ و اخصر،‏‎[1]‎‏ وجود واجب بهتر ثابت می گردد؛ زیرا به‏‎ ‎‏واسطۀ صرف الوجود و با تجرید و انسلاخ آن از ماهیات و حدود و الغای آنها، بدون‏‎ ‎‏اینکه به راههای پر پیچ و خم دور و تسلسل گرفتار شویم، جمال زیبای صرف الوجود‏‎ ‎‏و اصل الوجود را درمان و علاج عقیده قرار می دهیم، البته در صورتی که چشم عقل ما‏‎ ‎‏به جمال صرف النور و نور النور وجود افتد.‏

‏‏از آن جهت این برهان اشرف است که از دیدن ذات وجود، واجب که عین وجود‏‎ ‎‏است اثبات می شود، به خلاف برهان دیگر که اخسّ است، یعنی از راه وجود ممکنات‏‎ ‎‏مبدأ و واجب اثبات می گردد.‏

‏‏و همچنین این برهان اسدّ است؛ چون مثل برهانی که بعد ذکر خواهد شد یا سایر‏‎ ‎‏براهینی که در محل خود مذکور است،‏‎[2]‎‏ نیست که محتاج به دور و تسلسل بوده تا‏‎ ‎‏اشکال تطبیق و غیر آن لازم آید؛ زیرا اگر در عالم دلیل بر ابطال دور و تسلسل نباشد،‏‎ ‎‏این برهان مانند سدّ محکم است، بدون اینکه بطلان تسلسل و غیر آن بیان و تقریر‏‎ ‎‏شود. این است که این برهان اسدّ براهین است و این برهان اخصر است چون به‏‎ ‎‏مقدمات دیگری غیر از اصالة الوجود و تشکیک الوجود که ذکر شد، نیازی ندارد.‏

‏‏والحاصل: این برهان اشرف است؛ زیرا چشم، به واسطۀ ذات واجب و وجودی که‏‎ ‎‏عین واجب است، به جمال آن روشن می شود. این است که رئیس الموحدین فرموده‏‎ ‎‏است: ‏‏«یا من دلّ علی ذاته بذاته».‏‎[3]‎

‏‏و بالجمله: در این برهان بر اثبات واجب، دیدۀ ما به نور جمال اصل وجود روشن‏‎ ‎‏می شود.‏

‏
‏‎

‎‏بعد از اثبات اصل واجب به مراتب وجود نظر افکنده که البته در این مراتب ماهیات‏‎ ‎‏همراه می باشد؛ زیرا برگرداندن نظر از اصل وجود به سوی سلسلۀ مراتب محقق‏‎ ‎‏نمی شود، مگر اینکه مراتب ضعیفه را پای بند و مقید به ماهیاتی که وجود را در مراحل‏‎ ‎‏نازله نگه داشته است ببینیم، والاّ هر وقت حقیقت از قید ماهیات برهد رو به سوی‏‎ ‎‏نقطۀ اعلی می آورد و این به حکم تجاذب هم جنس و کهربایی مرتبۀ قویه و به اثبات‏‎ ‎‏رساندن حکم تشکیک در حقیقت وجود است که مرتبۀ قویه چون اکمل و اتمّ از‏‎ ‎‏مراتب ضعیفه است، به طور لفّ و بساطت کمالات مراتب نازله را داراست و این طور‏‎ ‎‏نیست که مرتبۀ قویه مثل کمال مرتبۀ نازله را مع زیادةٍ دارا باشد، بلکه عین کمال او را‏‎ ‎‏دارا بوده و در حقیقت مرتبۀ اعلی علاوه بر جمیع کمالات خود، کمال مختص به او را‏‎ ‎‏هم داراست. و نیز در حقیقت مرتبۀ ضعیفه نقصان هست، ولی مرتبۀ قویه با هویت‏‎ ‎‏خود واجد جنبۀ کمالیۀ او بدون نقص آن است، البته نقص مرتبۀ ضعیفه هم یک امر‏‎ ‎‏وجودی نبوده، بلکه امر عدمی است و آن عبارت از فقدان کمال مرتبۀ اعلی است.‏

‏‏و این برهان که برهان اشرف و اوثق و اخصر بوده به برهان خُلف مشهور است؛‏‎ ‎‏زیرا وقتی به اصل وجود منسلخاً عن الماهیات و الاعدام نظر می نماییم این حقیقت‏‎ ‎‏ضروری الثبوت بوده و «من نفسه لنفسه بنفسه» و «من ذاته لذاته بذاته» است، و اگر‏‎ ‎‏موجودیت وجود من نفسه نباشد لازمه اش این است که یا متقوم به عدم بوده یا علت‏‎ ‎‏«ایس» بدون آن، ماهیات باشد و این بنابر اصالة الوجود و اعتباریة الماهیه خلاف واقع‏‎ ‎‏است، و چون عدم، عدم بحت و هیچِ صرف است، منشأ اثری نبوده و محال است‏‎ ‎‏«لیس» منشأ «ایس» باشد.‏

‏‎

‎