قرآن سه گروه مخاطب دارد

‏‏قرآن سه گروه مخاطب دارد‏

‏‏در قرآن سه نظر وجود دارد: یکی غمزه با صاحبدلان و دیگری با کوران صحبت‏‎ ‎‏کردن و سومی بین اول و دوم است.‏

‏‏به اهل اسرار می گوید: ‏‏«‏‏هُوَ الْأوَّلُ وَ الاْخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ‏‎ ‎‏عَلِیمٌ‏‏»‏‎[1]‎‏ که یک حقیقت و یک ظهور و یک وجود ابسط است؛ اول اوست، آخر‏‎ ‎‏اوست، ظاهر اوست، باطن اوست، تعدد نیست. علم اوست، اراده اوست، معلوم‏‎ ‎‏اوست، قدرت اوست.‏

‏‏نظر دیگر که ذلت تودۀ بشری را می رساند، این است که خدا خود را با ابل معرفی‏‎ ‎‏می کند: ‏‏«‏‏أفَلاَ یَنْظُرُونَ إلَی الإ بِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ * وَإلَی السَّمَاءِ کَیْفَ رُفِعَتْ‏‏»‏‎[2]‎‏ برای‏‎ ‎‏کسی که کثرت می بیند، ابل می بیند و جز ابل با چیزی آشنا نیست.‏

‏‏نظر سوم این است که با نظر استقلالی به ماهیات نگاه کرده و طبق انظار عوام‏‎ ‎‏الناس می فرماید: ‏‏«‏‏خَلَقَ السَّمـٰوَاتِ وَ الْأرْضَ فِی سِتَّةِ أیَّامٍ‏‏»‏‎[3]‎‏ سماء می بیند،‏‎ ‎‏ارض می بیند، تقدم و تأخر می بیند، شش روز و تدریج می بیند، برحسب نظر عامه‏
‏‎

‎‏که سمائی و ارضی می بینند.‏

‏‏و در سورۀ نور می فرماید: ‏‏«‏‏اَللّٰهُ نُورُ السَّمـٰوَاتِ وَ الْأرْضِ‏‏»‏‎[4]‎‏ و نظر به نور نموده و‏‎ ‎‏این طور نیست که نظر به نور و سماء، هردو باشد، بلکه اصل نظر به مضاف است،‏‎ ‎‏منتها طرف اضافه سماء و ارض قرار گرفته است ولیکن یک نور است و سماء و ارض‏‎ ‎‏طرف اضافۀ یک نور است و از یک نور، سماء و ارض دیده می شود و این گونه نیست‏‎ ‎‏که هر کدام نوری داشته باشند.‏

‏‏و اینکه می فرماید: ‏‏«‏‏هُوَ الْأوَّلُ وَ الاْخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ‏‏»‏‏ در این نظر به اصل یک‏‎ ‎‏حقیقت توجه شده و تکثر ملغی گشته است و کلمات مذکوره مفاهیمی در مقابل اشیاء‏‎ ‎‏متعدد ندارند.‏

‏‏ولیکن این گونه آیات، فقط برای آشنایان حقایق و پرده داران اسرار خزائن است و‏‎ ‎‏چون عدد آنها کم است این نظر هم در آیات کم است.‏

‏‏آن کس که از عامۀ مردم است کثرات می بیند. برای اعرابی که فقط با ابل سر و کار‏‎ ‎‏داشته و ابل می بیند، خود را با ابل معرفی می نماید، حدقۀ محاط چشم ما بیش از این‏‎ ‎‏احاطه ندارد که از ورای عالم طبیعت به طبیعت نگاه کند.‏

‏‏این است که حضرت سجّاد  ‏‏علیه السلام‏‏ فرموده است: «شش آیۀ اول سورۀ حدید و سورۀ‏‎ ‎‏توحید برای متعمقین آخرالزمان نازل شده است».‏‎[5]‎‏ بقیۀ مردم باید معارفشان را از سماء‏‎ ‎‏و ارض به دست آورند ‏‏«‏‏وَ إلَی السَّمَاءِ کَیْفَ رُفِعَتْ * وَ إلَی الْجِبَالِ کَیْفَ نُصِبَتْ *‏‎ ‎‏وَ إلَی الْأرْضِ کَیْفَ سُطِحَتْ‏‏»‏‏.‏‎[6]‎

‏‏خلاصه با این سه وجود در عالم نظر می شود:‏

‏‏1ـ نظر طبیعی حجابی و توغل در احتجابات خیال.‏

‏‏2ـ نظر متوسط یعنی هم نور و هم ظلمت را دیدن.‏

‏
‏‎

‎‏3ـ نور دیدن و غیر نور، دیگر هیچ ندیدن و نظر به صرف الوجود از ورای طبیعت و‏‎ ‎‏عالم خلق و امر و عالم امکان.‏

‏‏حضرت باری به نظر اول، زیاد اشاره فرموده است: ‏‏«‏‏اَلَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ‏‎ ‎‏الْحَیَاةَ‏‏»‏‎[7]‎‏ و ‏‏«‏‏خَلَقَ السَّمـٰوَاتِ وَ الْأرْضَ فِی سِتَّةِ أیَّامٍ‏‏»‏‎[8]‎‏ و ‏‏«‏‏أفَلاَ یَنْظُرُونَ إلَی الإ بِلِ‏‎ ‎‏کَیْفَ خُلِقَتْ‏‏»‏‏.‏‎[9]‎

‏‏و در مرحلۀ بالاتر از آن فرموده است: ‏‏«‏‏اَللّٰهُ نُورُ السَّمـٰوَاتِ وَ الْأرْضِ‏‏»‏‎[10]‎‏ و تنها‏‎ ‎‏سماوات و ارض را طرف اضافه قرار داده است.‏

‏‏و درمقام دیگر که مقام سرّ و مقام صحبت با صاحب نظران است می فرماید: ‏‏«‏‏هُوَ‏‎ ‎‏الْأوَّلُ وَ الاْخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ‏‏»‏‎[11]‎‏ یک چیز و یک ظهور و یک نور است و هر چیزی‏‎ ‎‏غیر او باطل است و او یک هویت متحققه است و غیر او حقیقتی نیست. او حقیقة‏‎ ‎‏الوجود است. علم اوست، قدرت اوست، اراده اوست.‏

‏‏و بالجمله: کثرات و مفاهیم و ماهیات همه سراب است و از عدم این نور است که‏‎ ‎‏در قوۀ متخیله نمود می نماید. و این مسلک، مسلک سُلاّک و عرفاست و این فیض‏‎ ‎‏مقدس اطلاقی و ظهور ابسط و وجود غیر محدود از لسان عرفا اخذ گردیده است؛‏‎ ‎‏زیرا نمی تواند وجود محدود از وجود صرف غیر محدود صادر گشته و ظهور نماید؛‏‎ ‎‏گرچه بعض فلاسفه مطلب را برهانی نموده و بر آن غیر از کشف و شهود اهل کشف،‏‎ ‎‏برهان فلسفی اقامه نموده اند.‏

‏‏چون ذوق عرفانی در همه کس پیدا نمی شود تا قول عرفا را تصدیق نماید،‏‎ ‎‏دستگاهی برای اثبات مطلب به طریق فلسفی باز می نماییم:‏

‏‎ ‎

‏‎

‎