بیان ما در توحید فعلی

‏‏بیان ما در توحید فعلی‏

‏‏و بالجمله: می خواهیم راه اقربی را طی کنیم و آن اینکه: اگر عالمی هم نباشد، باز‏‎ ‎‏ذات واجب ثابت است و ادله ای که سابقاً برای اثبات اصل ذات اقامه شد، گرچه عالم‏‎ ‎‏هم نباشد اقامه می شود و الآن درصدد اثبات اینکه اله عالم یکی است و شریک در‏‎ ‎‏الـهیت ندارد، هستیم و حاجی می خواهد اثبات کند که عالم واحد شخصی است و غیر‏‎ ‎‏آن عالم دیگری نیست و بعد با ضمّ مقدمۀ «الواحد لایصدر الاّ عن الواحد» و «الواحد‏‎ ‎‏لایصدر عنه الاّ الواحد» اثبات نماید که اله عالم واحد است و ما اشاره کردیم به اینکه‏‎ ‎‏اگر کسی معنای ربط معالیل الهیه به فاعل الهی را تصور کند وحدانیت اله عالم را‏‎ ‎‏تصدیق خواهد نمود.‏

‏‏در مباحث سابقه گفتیم: فاعل دو قسم است؛ فاعل طبیعی که فاعل حرکت است و‏‎ ‎‏فاعل الهی که اشیاء را از کتم عدم به عرصۀ وجود می آورد و باز سابقاً گفتیم که: مصدر‏
‏‎

‎‏این صوادر یک حقیقت نوریۀ وجودیۀ بسیطه است و از آن مصدر یک هویت‏‎ ‎‏وجودیۀ بسیطه صادر می شود.‏

‏‏و در براهین اصالة الوجود گفتیم: تمام حقیقت مصدر و جاعل یک حقیقت واحدۀ‏‎ ‎‏نوریۀ وجودیه است و تمام حقیقت مجعول هم حقیقت بسیطۀ واحده است و مصدر‏‎ ‎‏غیر حیثیت وجودیۀ خود، چیز دیگری نداشته و تمام حیثیت آن حقیقت واحده ای‏‎ ‎‏است و این طور نیست که در مرتبۀ ذات حقیقتی بوده و جهت مصدری آن غیر‏‎ ‎‏حقیقت مرتبۀ هویت ذاتش باشد و صادر هم حقیقت واحدۀ بسیطۀ به تمام ذات بوده‏‎ ‎‏و شی ء وحدانی بسیط است، تمام حیثیت صدور آن عین حیثیت و هویت ذاتیۀ اوست‏‎ ‎‏و این گونه نیست که صدور آن حیثیت دیگری داشته باشد.‏

‏‏خلاصه اینکه: در اصدار و صدور، غیر حیثیت واحده از مبدأ جعل صادر نشده و با‏‎ ‎‏آن بیانی که گفتیم مجعول شی ء واحد بسیط، عین ربط و تعلق به مبدأ است. و این نحوۀ‏‎ ‎‏تعلق حقیقت اشیاء است که حضرات از خداوند خواسته اند که: ‏‏«اللهمّ أرنی الأشیاء‏‎ ‎‏کما هی»‏‎[1]‎‏ معنای این جمله این نیست که جوهریت و عرضیت و حقایق اشیاء را از‏‎ ‎‏حیث عنصریت و ماده و صورت ارائه بده، بلکه یعنی آن نحوه که آنها ظل حقّند و به‏‎ ‎‏مبدأ تعلق صرف دارند به این نحو نشان بده.‏

‏‏والحاصل: وجود ممکنات که به جعل بسیط مجعول گردیده و از مبدأ صادر شده‏‎ ‎‏است، تمام این هویت مجعوله حقیقت بسیطۀ وحدانی است که جاعل به جعل بسیط‏‎ ‎‏آن را جعل نموده است. پس دو چیز نیست تا بگوییم یکی به یک واجب و دیگری به‏‎ ‎‏واجب دیگر مرتبط است. مرکب هم نیست تا بگوییم جزئی از یک واجب و جزء‏‎ ‎‏دیگر از واجب دیگر صادر شده است، بلکه یک حقیقت بسیطۀ وجودیۀ نوریه است‏‎ ‎‏که به تمام ذات تمام تحقق را داراست و غیر حیثیت وجودیه حیثیت دیگری ندارد.‏

‏‏و بالجمله: اگر نتوانیم تعلق و ربط مجعول فاعل الهی را به آن درست تصور نماییم،‏‎ ‎‏به وحدانیت اله عالم تصدیق نخواهیم نمود.‏

‏
‏‎

‎‏سپس به بیانات حاجی می پردازیم که محتاج اثبات مقدماتی است که همۀ آنها‏‎ ‎‏نظری بوده و ما نمی توانیم قول بدهیم که این برهان را تتمیم خواهیم نمود.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎